Λίγη συμπόνια για τον Ιάγο

(Η τραγική ιστορία του Ιάγου, του αμαυρωμένου μοχθηρού)

Ποιός δεν ξέρει την ιστορία του τραγικού έρωτα της όμορφης Δυσδαιμόνα και του μαυριτανού Οθέλλο; Ίσως το πρώτο πράγμα που έρχεται στο νου μας είναι πως το κεντρικό της θέμα είναι η ζήλια και οι φαρμακερές της επιπτώσεις στην αγάπη. Όχι άδικα γιατί το τραγικό τέλος των δύο εραστών είναι αποτέλεσμα μιας μοχθηρής δράσης. Τίποτα όμως από τα δύστροπα παιχνίδια που κάνει η Κάθριν Έρσω στον ταλαιπωρημένο από τον έρωτα Χηθκλιφ (Wuthering Heights) δεν δικαιολογεί την ζήλια του Οθέλλο προς τη Δυσδαιμόνα. Χήθκλιφ και Οθέλλο είναι δύο χαρακτήρες που μοιράζονται κοινά σημεία και όμως αντιδρούν με τελείως διαφορετικούς τρόπους. Δεν είναι μόνο που αποτελούν και οι δύο το ανοίκειο πρόσωπο για τους άλλους, μαύροι ή και «γυφτόμαυροι» όπως τους χαρακτηρίζουν, ούτε είναι η ομοιότητα που στο αφιλόξενο αποκλεισμό οι ίδιοι προτάσσουν την προσωπική τους αξία. Αυτό που τους φέρνει κοντά είναι πως η αποδοχή τους δε γίνεται τελικά μέσα από τίτλους ή κατορθώματα αλλά μέσα από τον έρωτα. Μόνο ο έρωτας μπορεί να μεσολαβήσει για έρθει ο Οθέλλο και ο Χήθκλιφ σε ειρήνη με τον κόσμο.

Η Δυσδαιμόνα και η Κάθριν πολύ περισσότερο από πρόσωπα του έρωτα είναι μεσίτριες ανάμεσα στον κόσμο και τους εραστές τους. Μόνες αυτές μπορούνε να τους προσφέρουν την tranquillitas της ψυχής. Ο Οθέλλο στην τρίτη πράξη δηλώνει απερίφραστα «να αφανιστεί η ψυχή μου αν δεν σ’ αγαπάω. Και, άμα δεν σε αγαπάω, ξανάρχεται το Χάος». Για τον Οθέλλο ο κόσμος χωρίς την Δυσδαιμόνα είναι Χάος αλλά και για τον Χήθκλιφ χωρίς την Κάθριν η ψυχή του είναι θαμμένη σε ένα τάφο. Ρωτάει την Κάθριν πάνω από το νεκροκρέβατο της «εσύ θα ήθελες να ζήσεις με την ψυχή σου στον τάφο;». Και την επόμενη ημέρα όταν μαθαίνει τον θάνατο της, την βλαστημά: «να ξυπνήσει στην κόλαση!» και ξεσπά σε κατάρες «δεν μπορώ να ζήσω σε αυτή την άβυσσο….δεν μπορώ να ζήσω χωρίς την ψυχή μου» (Κεφ. 16). Είναι διαφορετικός από κόλαση ο κόσμος χωρίς την Δυσδαιμόνα; Την στιγμή που πείθεται για την απιστία της ο Οθέλλο είναι σαν να μαθαίνει για τον θάνατο της, μαζί με τον έρωτα χάνεται και ο ίδιος, πάλι από την τρίτη πράξη διαβάζουμε: «εάν δεν το ήξερα θα ήμουν ευτυχισμένος. Όμως τώρα, χαίρε για πάντα ηρεμία της ψυχής, αντίο ευχαρίστηση. Έχετε γεια φάλαγγες λογιοφόρες και πόλεμοι μεγάλοι που τη φιλοδοξία κάνετε αρετή. Για πάντα έχετε γεια χρεμετίσματα των αλόγων, σάλπιγγες οξυφώνες τύμπανα εμψυχωρικά, διαπεραστικοί αυλοί. Αντίο λάβαρα ηγεμονικά και όλα εσείς τα υπέρλαμπρα, υπερηφάνεια, μεγαλείο κι επισημότητα πολέμων ένδοξων. Κι εσείς, ω εσείς θανάτου όργανα, που τα τραχιά σας στόμια τις τρομερές βροντές αντιβοούν του αθανάτου Δία, έχετε γεια: όλα τελείωσαν για τον Οθέλλο πια!».

Oh, now forever
Farewell the tranquil mind! Farewell content!
Farewell the plumèd troops and the big wars
That makes ambition virtue! Oh, farewell!
Farewell the neighing steed and the shrill trump,
The spirit-stirring drum, th’ ear-piercing fife,
The royal banner, and all quality,
Pride, pomp, and circumstance of glorious war!
And O you mortal engines, whose rude throats
The immortal Jove’s dead clamors counterfeit,
Farewell! Othello’s occupation’s gone.

Δεν είναι η ζήλια αυτό που εξιστορεί η τραγωδία του Οθέλλο. Είναι η νίκη του έρωτα πάνω στον θάνατο. Οθέλλο και Δυσδαιμόνα πρέπει να είναι εραστές ή να μην είναι ζωντανοί. Ο Οθέλλο στην τελευταία του ρίμα μπροστά στο άψυχο της σώμα σφραγίζει τον επινίκιο αυτό με τα τελευταία του λόγια: «Σε φίλησα πριν σε σκοτώσω: Θα σε ξαναφιλήσω και πάνω στα χείλη σου θα ξεψυχήσω».

I kissed thee ere I killed thee. No way but this, Killing myself, to die upon a kiss.

Οι άνθρωποι δεν είναι αυτοί που φαίνονται

Ο Ιάγο είναι ίσως ο πιο καταστροφικός από όλους τους χαρακτήρες του Σαίξπηρ. Όσο και αν η παρουσία του Οθέλλο και της γλυκιά Δυσδαιμόνα είναι τόσο επιβλητική δεν καταφέρνει να τον επισκιάσει και η μορφή του κυριαρχεί κάθε λεπτό της πλοκής από τον πρώτο έως τον τελευταίο στοίχο. Όχι μόνο γιατί ο ρόλος του κατέχει το μεγαλύτερο μέρος του έργου, 1.070 στοίχοι συνολικά, αλλά γιατί κυριολεκτικά χάρη σε αυτόν κινεί η πλοκή τα νήματα της. Τον παρακολουθούμε καθώς καταστρέφει τις ζωές των άλλων και το κάνει σαν να πρόκειται για την διενέργεια ενός παράξενου είδους παιχνιδιού. Ο Μακιαβελισμός του εν πρώτης όψεως μοιάζει να είναι αποτέλεσμα μιας χολιασμένης ψυχής κι όμως όπως θα δούμε παρακάτω είναι εντέλει συνέπεια μιας δραστήριας φύσης. Αλλά προκειμένου να μας αποκαλυφθεί η φύση του Ιάγο πρώτα πρέπει να προσπεράσουμε τον φαινομενικό του χαρακτήρα που τόσο περίτεχνα τοποθετεί στο πρώτο πλάνο ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Είναι σαν να συνωμοτεί ο ίδιος ο συγγραφέας σε μυστική συμφωνία με τον Ιάγο και μας παρουσιάζουν και οι δύο έναν άλλο Ιάγο από τον πραγματικό. Η υπόθεση λοιπόν της αποκάλυψης του αληθινού Ιάγο δεν βρίσκεται τόσο στην ανάγνωση της τραγωδίας αλλά στα συμπεράσματα της αντιπαράθεσης των πράξεων με τα κίνητρα τους. Ποιός είναι λόγος που τον κάνει να σκορπάει την καταστροφή στο πέρασμα του; Είναι η ζήλια για τον Οθέλλο, η ζήλεια για την ευτυχία του με την Δυσδαιμόνα, η ζήλια προς τον Κάσσιο; Να πάλι που επανέρχεται η ζήλεια στο προσκήνιο. Κι όμως και για τον Ιάγο όπως και για τον Οθέλλο η ζήλια δεν είναι παρά η παγίδα που μας βάζει ο συγγραφέας για να μας μετατοπίσει από την διαλεύκανση του ερωτήματος. Είναι το δόκανο που βάζει ο Σαίξπηρ για να μας παγιδέψει, παίζει παιχνίδια μαζί μας. Χλευαστικά μας αφήνει να ακολουθούμε τον Ιάγο καθώς κοροϊδεύει τον Οθέλλο όταν λέει για τον Κάσσιο: «οι άνθρωποι πρέπει να είναι αυτοί που φαίνονται, ή τουλάχιστον να μη φαίνονται αυτό που δεν είναι!»

Men should be what they seem, Or those that be not, would they might seem none!

Αλλά πως είμαστε σίγουροι πως ο Ιάγο δεν απευθύνεται και σε εμάς; Όλοι ξέρουμε πως ο Ιάγο υποκρίνεται πως όμως μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την ειλικρίνεια του συγγραφέα. Πως μπορούμε να ξέρουμε πως ο Ιάγο του Σαίξπηρ είναι αυτός που εμείς νομίζουμε πως είναι; Τι νομίζουμε πραγματικά; Μα πως ο Ιάγος είναι ο κακός του έργου, ένας μοχθηρός χωρίς προφανή αιτία.

Από την πρώτη στιγμή ο ίδιος ομολογεί τη μοχθηρή του φύση “Ι hate the Moore”, o Iάγο μισεί τον Μαυριτανό οπότε από εδώ και πέρα όλα θα πρέπει να είναι κατανοητά. Γιατί όμως μισεί; Τι πραγματικά θέλει να πετύχει αφού όλες του οι ενέργειες δείχνουν να οδηγούν τα πάντα στην καταστροφή του ίδιου του του εαυτού; Πως είμαστε σίγουροι πως ο Σαίξπηρ δεν απευθύνεται σε εμάς όταν βάζει στο στόμα του να πει: «Δεν είμαι αυτός που φαίνομαι». Αν ο Ιάγο λέει «μην πιστεύετε σε αυτό που φαίνεται πως είμαι» πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως η φαινομενική του μοχθηρία δεν είναι μια πλάνη. Για να βεβαιωθούμε θα πρέπει να αρνηθούμε κάθε τι το προφανές και να αναζητήσουμε τον πραγματικό Ιάγο πίσω από τις ενέργειες και στις βαθύτερες προθέσεις του. Πόσο «ειλικρινής» είναι ο Ιάγο; Ας κάνουμε μια προσπάθεια.

Ο «ειλικρινής Iago»

Ας παρακολουθήσουμε τον Ιάγο από πιο κοντά. Καταστρέφει, συκοφαντεί και δολοπλοκεί ενάντια όλων. Δεν υπάρχει ούτε ένας που να του απευθύνεται με ειλικρίνεια, τι μας κάνει λοιπόν να πιστεύουμε πως είναι και απέναντι μας ειλικρινής; Κατακλέβει τον αφελή Ροντρίκο που του λέει, «έχεις το πουγκί μου σαν τα κορδόνια του να ήτανε δικά σου». Και αφού του πάρει όλα του τα χρυσά κοσμήματα στο τέλος σκοτώνει τον ανόητο ερωτευμένο. Μόνο τότε αντιλαμβάνεται ο Ροντρίκο το παιχνίδι που έπαιζε: «καταραμένε Ιάγο, βρωμερό σκυλί» λέει πριν ξεψυχήσει. Δηλητηριάζει την ψυχή του Βραβάντιου, του πατέρα της Δυσδαιμόνα με πρόστυχες εκφράσεις που τρυπάνε με δηλητήριο τα πατρικά του αυτιά, «τούτη την στιγμή, ένα γέρικο μαύρο κριάρι βατεύει την άσπρη προβατίνα σας» του λέει και κάνει σμπαράλια την καρδιά του γέρου τυφλώνοντας τον με μίσος για τον Μαυριτανό. Καταστρέφει την καριέρα και την υπόληψη του Κάσσιο τον δυσφημεί και τον παγιδεύει στον Οθέλλο. Στο τέλος συνωμοτεί κατά της ζωής του Κάσσιο και μόνο η τύχη είναι που δεν τον αφήνει να του δώσει το τελειωτικό χτύπημα. Συκοφαντεί την ανήμπορη Μπιάνκα και την κατηγορεί ως αυτουργό της επίθεσης στον Κάσσιο. Χειραγωγεί τον Μοντάνο και τον φέρνει αντιμέτωπο σε ξιφομαχία μέχρι θανάτου με τον Κάσσιο, και λέει ψέματα στην βενετική αντιπροσωπεία διαβάλλοντας τον Οθέλλο. Εκμεταλλεύεται ακόμα και την γυναίκα του την Αιμίλια μετατρέποντας την σε κλέφτρα της αφέντρας της που όμως την αγαπάει και της παραμένει πιστή. Ενώ είναι περιττό να περιγράψουμε το δηλητήριο που ρίχνει στην καρδιά του Οθέλλου τρυπώντας τον με τα αγκάθια της ζήλιας. Με τρία πτώματα κλείνει η τελευταία σκηνή του έργου, της Δυσδαιμόνα του Οθέλλο και της Αιμιλίας όλοι τους είναι θύματα του Ιάγο.

Όμως όσο ξεκάθαρες και αν είναι οι πράξεις του τα κίνητρά τους είναι πολύπλοκα και μυστηριώδη και κρύβονται μέσα στο σκοτάδι. Αλλά ούτε ο ίδιος είναι ευκρινής στον ευατό του και δεν είναι ποτέ πραγματικά βέβαιος για ποιό λόγο κάνει αυτό που κάνει «Όλα αυτά εδώ τα έχω, μέσα στο μυαλό μου, αλλά είναι ακόμα συγκεχυμένα» θα παραδεχτεί στο τέλος της πρώτης σκηνής από τη δεύτερη πράξη . Πιo σίγουρος είναι για αυτό που κάνει από τον λόγο που το κάνει και ο βολονταρισμός που τον διακατέχει περισσότερο ενισχύει την σύγχυση παρά την αποσαφηνίζει. Μερικές φορές επιχειρεί να μας δώσει μια εξήγηση για τη συμπεριφορά του, αλλά την επόμενη στιγμή αλλάζει τακτική και τίποτε από αυτά που μας αποκαλύπτει δεν ικανοποιεί πως είναι πραγματικά αληθινό.

Πρώτα στρέφει τον Βραβάντιο απέναντι στο γάμο της Δυσδαιμόνα και του Οθέλλο, αλλά καταλαβαίνει κανείς τι πραγματικά προσδοκεί με αυτή την συκοφαντία; Μάλλον ούτε ο ίδιος δεν ξέρει. Ο γάμος έχει ήδη επιτευχθεί και η βενετική δημοκρατία είναι εξαρτημένη από τις στρατιωτικές ικανότητες του Οθέλλο, επομένως είναι λογικά αδύνατο να πετύχει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα, πόσο μάλλον κάποιο όφελος για τον ίδιο εκτός από το να θρέψει μίσος στον Βραβάντιο για την κόρη του και τον Οθέλλο και να διασκεδάσει την χολιασμένη ζήλια-πάλι η ζήλια ως προκάλυμμα της δράσης-του μπουμπούνα Ροντρίκο. Κανένα πραγματικό όφελος δεν προκύπτει από αυτή την συκοφαντία και αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον υποτίθεται ωφελιμιστικό του χαρακτήρα. Αλλά και οι υπόλοιπες κινήσεις του μοιάζουν χωρίς συνοχή, εκτός από την έκδηλη ζήλια του-πάλι η ζήλια- στα αξιώματα που έχει ο Κάσσιο, εμπόδιο όμως που φαίνεται να ξεπερνάει πάρα πολύ εύκολα για να αιτιολογεί όλη αυτή την φασαρία. Γιατί ζητάει την καταστροφή της Μπιάνκα; Κανένας δεν τον κατηγορεί φανερά για την απόπειρα στον Κάσσιο. Γιατί ωθεί τον Ροντρίγκο στα άκρα την στιγμή που φαίνεται πως με αυτό τον τρόπο τον στέφει περισσότερο ενάντια του παρά κερδίζει κάτι; Ομολογεί πως «μισεί τον Μαυριτανό» αλλά αρκεί το μίσος του για να δικαιώσει και την δική του καταστροφή στον απόλυτο βαθμό; Την ίδια στιγμή που υφαίνει το νήμα της καταστροφής της Δυσδαιμόνα μας αποκαλύπτει πως την αγαπάει, τι περίεργο; Βγάζει κανένας πραγματικό νόημα από αυτά τα λόγια; «Όμως κι εγώ την θέλω (τη Δυσδαιμόνα), όχι τόσο μ’ επιθυμία σαρκική-αν και μάλλον δεν είμαι τόσο αθώος για μια τέτοια αμαρτία- αλλά εν μέρει για να δώσω τροφή στην εκδίκηση μου». Αγαπάει την Δυσδαιμόνα και για αυτό μισεί τον Οθέλλο ή απλά επειδή τον μισεί θρέφει διεστραμμένο πόθο προς την Δυσδαιμόνα; Αν σε αυτό το σημείο ο Ιάγο αγγίζει τα όρια της παράνοιας εκεί που πραγματικά τα υπερβαίνει είναι η εμμονή πως ο οποιοσδήποτε μισεί τον έχει κερατώσει με την γυναίκα του Αιμιλία. Δύο φορές ο Ιάγο σε μονόλογους του κατηγορεί τον Οθέλλο «πολύ φοβάμαι πως ο λάγνος Μαύρος κάποτε πήρε την θέση μου στο κρεβάτι μου, και αυτή η ιδέα μου κατατρώει τα σωθικά μου» και αμέσως αργότερα την ίδια κατηγορία στρέφει και προς τον Κάσσιο «φοβάμαι ότι κι ο Κάσσιος έχει φορέσει τον νυχτερινό μου σκούφο!». Είναι εντελώς παρανοϊκός ο Ιάγο ή απλά ψάχνει με φανερά ψέματα να προκαλέσει την σύγχυση μας;

Τι από όλα είναι τελικά: ένας ωφελιμιστής που δρα για το δικό του συμφέρον, ένας που θέλει να κλέψει τα αξιώματα των άλλων; Παρανοϊκός με την σεξουαλική δραστηριότητα των άλλων; Μήπως οι πρόστυχες κουβέντες που ξεστομίζει υποκρύπτουν μια δική του ανικανότητα ή είναι τελείως ασεξουαλικός δοσμένος αποκλειστικά στην δίνη των υποθέσεων του; Η αγάπη της γυναίκας του προς τον Ιάγο είναι φανερή αλλά αυτός δεν κρύβει με κάθε ευκαιρία να την χλευάζει. Πως μπορεί να ζηλεύει λοιπόν κάποια που του προκαλεί τόση απέχθεια; Δεν υπάρχει λογική στην προσπάθεια να καταλάβεις τον Ιάγο. Κατά ομολογία είναι γοητευτικός απέναντι σε όλους και είναι σε όλους αρεστός και σεβαστός. Όλοι προστρέχουν σε αυτόν καθ ‘όλη την εξέλιξη της ιστορίας, εξάλλου είναι ο «ειλικρινής Iago», ο Ροντρίκο, ο Κάσσιο, ο Οθέλλο, η Δυσδαιμόνα σε κάθε δύσκολη τους στιγμή τρέχουν να τους συμπαρασταθεί, να τους καθησυχάσει και να τους συμβουλέψει, «φίλε μου» του λέει η Δυσδαιμόνα την στιγμή που αυτός έχει ήδη βάλει τα χέρια του Οθέλλου επάνω στον λευκό της λαιμό. Οι άλλοι τον εκθειάζουν και αυτός είναι γεμάτος περιφρόνηση για τον καθένα τους. Είναι τελικά ο Ιαγο απλά ένας ψυχοπαθής;

Eνας Νετσαγιεφικός Ιάγο

Καθώς η σκοτεινή προσωπικότητα του Ιάγο δεν μπορεί να βγει από το κάδρο των σκέψεων μας -«δεν είμαι αυτός που είμαι»- δεν μπορούμε και να είμαστε ποτέ ακριβώς σίγουροι αν και ο Σαίξπηρ είναι ειλικρινής. Το μόνο σίγουρο είναι η κακία του Ιάγου. Καταστροφική και μηδενιστική, χωρίς κάποιο συνεκτικό σκοπό, χωρίς κάποιο σταθερό αντικείμενο εκτός από το μίσος. Αν σταθούμε στο μίσος του Ιάγο για να καταλήξουμε επιτέλους σε ένα σταθερό στοιχείο του χαρακτήρα του θα έχουμε κερδίσει μόνο την μισή εξήγηση. Εξακολουθούμε να αναζητούμε τα αίτια και τα κίνητρα του μίσους. Η ζήλια δεν φαίνεται να αποτελεί ικανοποιητική αιτία για το μίσος του, ούτε η απαξίωση του από την στρατιωτική ιεραρχία, καθώς όπως αναφέραμε δεν είναι καν ένα δύσκολο εμπόδιο που να μην μπορεί να το υπερβεί. Ο Ιάγο μισεί αυτό είναι σίγουρο, γιατί όμως μισεί μας διαφεύγει.

Αν βλέπουμε ένα σταθερό μοτίβο που δίνει συνοχή στον Ιάγο αυτό είναι πως επιδιώκει την δράση όσο τίποτε περισσότερο. Συνυπάρχει θαρρείς μέσα του μαζί με το μίσος μια μορφή ναρκισσισμού που πηγάζει από την απόλαυση που του προκαλεί η ενέργεια της πράξης, «Η πανουργία δεν δείχνει από την αρχή το πρόσωπο της: στην πράξη μόνο θα φανεί πόσο είναι το κακό της». Δεν αρκεί να είναι κάποιος πανούργος στην πράξη μόνο θα φανεί….με αυτά τα λόγια ο Ιάγο υποδηλώνει πως είναι ο κατεξοχήν άνθρωπος της πράξης, δρά για την ίδια την ένταση της δράσης και την απόλαυση που του προκαλεί η πράξη του κακού. Ένας τέτοιος χαρακτήρας δεν αναλογίζεται τα αποτελέσματα ζει μόνο για την προσπάθεια, «Απόψε η τύχη μου αποφασίζει: μια και καλή με σώζει ή με λιανίζει». Ο Ιάγο είναι ένας παίχτης ή είναι απελπισμένος από τα αποτελέσματα της δράσης του. Πιθανό και τα δύο. Κάθε παίχτης που τον θρέφει το ερέθισμα του ρίσκου είναι ενεργός και ενεργούμενος των αποτελεσμάτων της τύχης. Ο κίνδυνος της πρωτοβουλίας, η αβεβαιότητα της επιτυχίας, η αδρεναλίνη της δράσης είναι το ναρκωτικό για τον Ιάγο που είναι δέσμιος του εθισμού του. Ο Ντοστογιέφσκι διέκρινε δύο τύπους ανθρώπων: Αυτούς της δράσης, που πράττουν ακριβώς γιατί είναι ελεύθεροι από την ανασταλτική λειτουργιά της σκέψης και τους ανθρώπους της σκέψης τους οποίους η λειτουργία του μυαλού δεν αφήνει να υλοποιήσουνε ποτέ τις αποφάσεις τους.

«Αν μένω άπραγος, φταίει ακριβώς η φλυαρία μου. Ή πάλι, θα έλεγα: Αν φλυαρώ, φταίω γιατί έτσι μένω αδρανής»

Αυτό μονολογεί μέσα από το κίτρινο δωμάτιο του ο Ρασκόλνικωφ (Έγκλημα και τιμωρία). Ο Ντοστογιέφσκι που σίγουρα ρουφούσε λαίμαργα τις τραγωδίες του Σαίξπηρ θα πρέπει οπωσδήποτε να είχε επισημάνει τον αλλοπρόσαλλο χαρακτήρα του Ιάγου. Υπάρχει περίπτωση να του διέφυγε η σχέση του Ιάγου με την δράση; Δεν νομίζουμε. Η δράση έλκει τον Ιάγο, ίσως αυτό να είναι τελικά το έσχατο κίνητρο του χαρακτήρα του. Εκεί που η ζήλια, η ωφελιμότητα, το μίσος δεν μπορούν να εξηγήσουν λογικά την αυτοκαταστροφική του πορεία είναι πιο ικανοποιητική η έλξη του για την δράση.

Ο Ιάγο είναι ένας πρωτο-μηδενιστής, ένας ελισαβετιανός Νετσάγιεφ που δρα για την ικανοποίηση της δράσης και μόνο. Κίνητρο και σκοπός ταυτίζονται μέσα στο ίδιο το αντικείμενο της δράσης. Να γιατί η δράση του Ιάγο είναι καταστροφική. Εάν η δράση στερείται μιας ιδεατής σκοπιμότητας, ενός στόχου ανώτερου από την ίδια την δράση, τότε μένουμε απογυμνωμένοι από ένα ηθικό περίβλημα που να είναι ικανό να την αιτιολογήσει. Δράση όμως χωρίς αντικείμενο είναι καταστροφή. Ακόμα και οι ναζί νιώθανε την ανάγκη να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους κάτω από μια ανώτερη ιδέα και αναζητούσαν στο χιλιόχρονο Ράιχ την δικαίωση των πράξεων τους. Ο Ιάγο όμως στερείται ευκρίνεια στόχων. Είναι ο απόλυτος άνθρωπος της δράσης. Δεν μπορεί παρά να δολοπλοκήσει, να συνωμοτήσει, να συκοφαντήσει, να παγιδεύσει τους άλλους. Με το να αρνιότανε όλα αυτά ο Ιάγο θα αρνιότανε την ίδια του την φύση.

Αιώνες πριν την ανάδυση του μετα-ηθικού ακτιβισμού ο Σαίξπηρ διέγραψε ένα χαρακτήρα που ανταποκρίνεται άψογα στον τύπο του ενεργού μηδενιστή. Παρατηρώντας τον Ιάγο διαπιστώνουμε πως όταν το περιεχόμενο της δράσης ταυτίζεται με τον εαυτό της, όταν η δράση έλκεται από τον ίδιο της τον ευατό, τότε το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι άλλο από τον πόθο για αυτοκαταστροφή. Ο Ιάγο δεν μπορούσε να σταματήσει, ακριβώς όπως ένας εθισμένος δεν μπορεί, εάν δεν καταβροχθιζότανε μέσα στην ίδια του την μανία για δράση. Ο πραγματικός σταθμός του Ιάγο δεν είναι η καταστροφή των άλλων αλλά η δική του.

 

Πηγή: Respublica