John Beverley Robinson: “Εγωισμός”

Δεν υπάρχει γενικά πιο παρεξηγημένη λέξη από τον Εγωισμό – με τη σύγχρονη σημασία του όρου. Σε πρώτο επίπεδο, υποτίθεται πως σημαίνει αφοσίωση στο προσωπικό συμφέρον, δίχως να λαμβάνεται υπόψιν το συμφέρον των άλλων. Αντιτάσσεται, επομένως -και αντιθετικά, όπως και ο Herbert Spencer, ερμηνεύοντάς τον- στον αλτρουισμό: την αφοσίωση στους άλλους και την αυτοθυσία.

Από την άλλη, τον συναντάμε να ταυτίζεται με τον ηδονισμό ή τον ευδαιμονισμό, ή τον επικουρισμό, φιλοσοφίες που τοποθετούν την επίτευξη της απόλαυσης ή της ευτυχίας ή του οφέλους, όπως και αν επιλέξουμε να το διατυπώσουμε, στο κέντρο της ζωής.

Ο σύγχρονος εγωισμός, όπως αυτός αναπτύχθηκε από τους Nietzsche, Stirner, Ibsen, Shaw και άλλους, είναι όλα αυτά αλλά και παραπάνω. Eίναι η συνειδητοποίηση του ατόμου ότι είναι άτομο. Και πως, στο βαθμό που το αφορά, είναι το μόνο άτομο.

Ο καθένας μας στέκεται μόνος στο κέντρο ενός σύμπαντος. Περιτριγυριζόμαστε από εικόνες και ήχους, κατανοώντας τα ως κάτι έξω από εμάς, παρόλο που ό,τι γνωρίζουμε για αυτά είναι εντυπώσεις στον αμφιβληστροειδή μας, στα τύμπανά μας και στα άλλα αισθητήρια όργανά μας. Το σύμπαν μετράται από το κάθε άτομο μέσα από αυτές τις αισθήσεις· για αυτόν, αυτές είναι το σύμπαν. Οι αισθήσεις του στρέφονται και προς άλλα άτομα, εκλαμβάνοντάς τα λίγο ή πολύ ως παρόμοιά του. Αλλά, κανένα από αυτά δεν είναι αυτός. Αυτός ξεχωρίζει. Η συνείδησή του και η κάθε λογής επιθυμία και ικανοποίηση, που εισέρχεται σε αυτήν, είναι κάτι το μοναδικό· κανείς άλλος δε μπορεί να εισβάλλει σε αυτήν.

Όσο κοντά και αν είσαι με τους αγαπημένους σου -με τη σύζυγό σου, με τα παιδιά σου, με τους φίλους σου- αυτοί δεν είναι εσύ· βρίσκονται έξω από εσένα. Είσαι για πάντα μόνος. Οι σκέψεις και τα συναισθήματά σου είναι δικά σου και μόνο, δεν τα βιώνει κανείς άλλος.

Είναι αναμφίβολα πολύ ευχάριστο, όταν και άλλοι σκέφτονται όπως εσύ και στο μεταφέρουν αυτό μέσω της γλώσσας· ή όταν και άλλοι απολαμβάνουν τα ίδια πράγματα με εσένα. Επιπλέον, πέρα από όταν απολαμβάνουν τα ίδια πράγματα με εσένα, είναι ευχάριστο, όπως και να ‘χει, να τους βλέπεις να διασκεδάζουν. Το άτομο οφείλει αυτήν την έντονη ικανοποίηση στη συναίσθηση, ένα συναίσθημα που θα το βρεις στους περισσότερους ανθρώπους.

Χάρις στη συναίσθηση, βρίσκεις την απόλαυση μέσα στην ίδια σου την ευτυχία ή την ευτυχία των άλλων· αλλά, είναι πάντα η δικιά σου η ευτυχία που αναζητάς. Ο πιο μεγάλος εγωιστής ίσως και να ‘ναι ο πιο τέλειος αλτρουιστής· αλλά, γνωρίζει πως, κατά βάθος, ο αλτρουισμός του εξυπηρετεί τις δικιές του εγωιστικές επιθυμίες.

Αλλά, ο εγωισμός είναι κάτι παραπάνω.

Ο εγωιστής συνειδητοποιεί πως το άτομό του είναι πάνω από όλους τους θεσμούς και από όλες τις φόρμες· ότι αυτά υπάρχουν στο βαθμό, που αυτός επιλέγει να τα κάνει δικά του αποδέχοντάς τα. Όταν καθαρά πια δεις πως είσαι το μέτρο του σύμπαντος, πως ό,τι υπάρχει, υπάρχει για σένα, στο βαθμό που αυτό αντανακλάται στη συνείδησή σου, γίνεσαι καινούριος άνθρωπος· τα βλέπεις όλα με καινούριο μάτι· στέκεσαι ψηλά και έχοντας βρει μία νέα δύναμη, μία νέα λάμψη, αφήνεις ένα δροσερό αέρα να φυσήξει στο πρόσωπό σου.

Όποιους θεούς και αν λατρεύεις, συνειδητοποιείς πως είναι δικοί σου θεοί, προϊόν του ίδιου σου του μυαλού, τρομεροί ή ελεήμονες, εσύ επιλέγεις πως θα τους απεικονίσεις. Τους κρατάς στο χέρι σου και παίζεις μαζί τους, όπως παίζει ένα παιδί με τις χάρτινές του κούκλες· έμαθες να μην τους φοβάσαι, δεν είναι παρά “της καρδιάς σου φαντάσματα”.

Όλα τα ιδανικά, που γενικά οι άνθρωποι τα νομίζουν για αλήθειες, κατάλαβες πως είναι δικά σου ιδανικά. Είτε προέρχονται από εσένα, πράγμα απίθανο, είτε έχεις αποδεχθεί τα ιδανικά κάποιου άλλου, δεν έχει διαφορά. Είναι δικά σου, στο βαθμό που τα αποδέχεσαι. Ο παπάς είναι ιερέας, στο βαθμό που εσύ τον ιεροποιείς, αν σταματήσεις, παύει και να είναι ιερέας. Έχεις τη δύναμη να χτίσεις και να γκρεμίσεις ιερείς, το ίδιο εύκολα και θεούς ακόμη. Είσαι ένας από αυτούς που, λέει ο ποιητής, στέκει ασυγκίνητος – τι και αν το γύρω σύμπαν θρυμματίζεται για χάρη του.

Και όλα τα άλλα ιδανικά, τα οποία κινούν τους ανθρώπους, τα ιδανικά αυτά, που τους σκλαβώνουν και τους ταλαιπωρούν, αυτά, δεν έχουν καμία δύναμη πάνω σου· δε σε φοβίζουν πια, τα έχεις κάνει δικά σου, τα πλάθεις μέσα στο μυαλό σου για την ίδια σου την ευχαρίστηση και τα αλλάζεις ή και τα αγνοείς κατά βούληση. Παίζεις μαζί τους σα να ‘ταν τα μικρά σου, άκακα κατοικίδια.

“Κράτος” και “Κυβέρνηση” υψώνονται σαν ιδανικά ιερά και απλησίαστα στα μάτια των πολλών. Τα αποκαλούν “Πατρίδα μου” και αν προφέρεις τις μαγικές λέξεις, θα σπεύσουν να σκοτώσουν ακόμα και τους φίλους τους, αυτούς που δε θα τους πείραζαν ούτε τρίχα, τυφλά κινούμενοι υπό τη μέθη των ιδανικών τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι, υπό την επιρροή των ιδανικών τους, στερούνται ακόμα και λογικής. Χιμούν, στο όνομα της “θρησκείας” ή του “πατριωτισμού” ή της “ηθικής”, ο ένας στο λαιμό του άλλου – αυτοί, οι ευγενέστατοι κατά τ’ άλλα γείτονες! Τα ιδανικά είναι για αυτούς ότι και οι “έμμονες ιδέες” για τους παράφρονες. Υπό την επίδρασή τους, γίνονται παράλογοι και ανεύθυνοι. Θα καταστρέψουν όχι μόνο τους άλλους, αλλά συχνά θα θάψουν και το ίδιο τους το προσωπικό συμφέρον και σαν παλαβοί θα ορμήξουν προς την αυτοκαταστροφή, θυσία να γίνουν στο αδηφάγο ιδανικό. Είναι να μη φαίνεται τούτο τουλάχιστον παράξενο σε αυτόν, που το βλέπει με μια φιλοσοφική ματιά;

Αλλά, ο εγωιστής δεν έχει ιδανικά και γνωρίζοντας πως τα ιδανικά του είναι δικά του και μόνο, είναι ελεύθερος από την κυριαρχία τους. Λειτουργεί από προσωπικό συμφέρον και όχι στο όνομα ενός ιδανικού. Δε θα κρεμάσει ποτέ κανέναν μήτε θα μαστιγώσει το παιδί στο όνομα μίας “ηθικής”, αν αυτό δεν τον βρίσκει σύμφωνο. Δεν βλέπει το “Κράτος” ως κάτι ιερό. Γνωρίζει πως η “Κυβέρνηση” δεν είναι παρά ένα σύνολο ανθρώπων το ίδιο ανόητοι με εκείνον, πολλοί εξ αυτών ίσως και περισσότερο. Αν το Κράτος τον ευνοεί, θα το υποστηρίξει ·αν αυτό προσβάλλει και καταπατά την ελευθερία του, τότε θα προσπαθήσει να το αποφύγει με κάθε δυνατό μέσο – εφόσον δεν είναι αρκετά δυνατός, ώστε να του αντιταχθεί. Ο εγωιστής είναι άνθρωπος δίχως χώρα.

Οι περισσότεροι άνθρωποι λατρεύουν τη “Σημαία”, καθώς ο κόσμος πάντα αγαπά τα σύμβολα, μα περισσότερο το σύμβολο προσκυνούν παρά την αρχή, που υποτίθεται πως πρεσβεύει. Για τον εγωιστή δεν είναι παρά ένα -μάλλον κακόγουστο- κομμάτι ύφασμα· ο καθένας μπορεί να το πατήσει ή και να το φτύσει, μέσα στην ίδια απάθεια που θα το έκανε και με ένα κομμάτι μουσαμά. […]

Όταν ο δικαστής εισέρχεται στην αίθουσα φορώντας την τήβεννο (οι δικαστές, οι υπουργοί και οι καθηγητές γνωρίζουν πολύ καλά τη δύναμη της τηβέννου να εντυπωσιάζει το πόπολο), ο εγωιστής παραμένει ατάραχος. Δεν τρέφει τον παραμικρό σεβασμό προς το “Νόμο”. Αν ο νόμος τυχαίνει να τον εξυπηρετεί, θα τον χρησιμοποιήσει προς όφελός του· αν επιτίθεται στην ελευθερία του, θα τον παραβεί τόσο όσο εκείνος κρίνει σοφό να κάνει. Μα, δεν τον σέβεται σαν κάτι το υπερκόσμιο. Για αυτόν παραμένει το κακοτέχνημα αυτών, που ακόμα “ζούνε στο σκοτάδι”.

Μήτε γονατίζει μπρος την Ηθική – Ω, Ιερή Ηθική! Ίσως και να αποδεχτεί κάποιες παραινέσεις της, αν εκείνος το επιλέξει· μα, δε μπορείς να τον φοβερίσεις λέγοντάς του πως αυτό δεν είναι “σωστό”. Συνήθως, προτιμά να μη σκοτώσει ούτε να κλέψει· μα, αν χρειαστεί να σκοτώσει ή να κλέψει, προκειμένου να σωθεί, ευχαρίστως να το κάνει – δίχως κανένα βάρος στη “συνείδησή” του.

Και η “ηθική” δε θα τον πείσει ποτέ να βλάψει άλλους, όταν δεν υπάρχει κάποιο προσωπικό όφελος. Δε θα τον δεις ανάμεσα σε λευκοντυμένους [ku klux klan], να μαστιγώνει και να καίει φτωχοδιαβόλους, επειδή οι ενέργειές τους δε συμμορφώνονται στις επιταγές της “ηθικής”, ενώ αυτές -οι ενέργειες- δεν έβλαψαν κανέναν.