i. Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση
Η παρούσα έκδοση, πρώτη απόπειρα μετάφρασης τμήματος του βιβλίου του Todd May [1] The political philosophy of poststructuralist anarchism στην ελληνική γλώσσα -απ’ όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε-, αποτελεί την αφετηρία ενός ευρύτερου εγχειρήματος μετάφρασης και ανάδειξης της συγκεκριμένης προσέγγισης στην πολιτική φιλοσοφία και την κοινωνική θεωρία από την πλευρά μας. Συνιστά ένα πρώτο βήμα σε αυτό που προσδοκούμε πως θα εξελιχθεί σε έκδοση του πλήρους κειμένου.
Η επιλογή μας να προχωρήσουμε στη μετάφραση του συγκεκριμένου έργου εγγράφεται σε ένα ευρύτερο εγχείρημα το οποίο εκτείνεται σε δύο επίπεδα: ένα περισσότερο εξειδικευμένο και ένα γενικότερου χαρακτήρα. Καταρχάς, όσον αφορά στο μακροεπίπεδο της στοχοθέτησης, η πρόθεσή μας είναι να αποπειραθούμε τόσο μια διαλογή θέσεων από τον πλούτο της ιστορικά καταγεγραμμένης αναρχικής παράδοσης που ανταποκρίνονται στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κοινωνικό κόσμο και τη θέση μας εναντίον του, όσο και την επικαιροποίηση και εμπλουτισμό αυτού του θεωρητικού σώματος, ώστε να είναι σε θέση να παράσχει τα αναγκαία, για τη σύγχρονη αναρχική παρέμβαση, αναλυτικά εργαλεία. Η απόληξη αυτού του εγχειρήματος δεν μπορεί να είναι, όπως εμείς τουλάχιστον το κατανοούμε από τη θέση μας, ένα άκαμπτο ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο λόγου, αλλά ένα σώμα εργαλείων και θέσεων που αφενός διατηρεί στο ακέραιο την οξύτητα και την διαύγεια της παραδοσιακής αναρχικής κριτικής και παρέμβασης στον κοινωνικό κόσμο και, αφετέρου, προσφέρει τη δυνατότητα εκλεπτυσμένων ερμηνειών, διευρύνει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις σχέσεις εξουσίας στο κοινωνικό πλέγμα και τη θέση μας σε αυτό και, εν τέλει, ενέχει στον πυρήνα του την αξίωση να βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση με τους διαρκείς κοινωνικούς, πολιτικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς μετασχηματισμούς. Εν ολίγοις, αντιλαμβανόμενοι ότι εντός του κόσμου που μας περιβάλλει συντελούνται ανατροπές που θέτουν υπό αίρεση παραδεδεγμένες θέσεις ή αναπτύσσονται θεωρητικά σχήματα που επιτρέπουν μια περισσότερο πολύπλευρη ερμηνεία των φαινομένων, επιχειρούμε να συμβάλλουμε, με τις όποιες δυνάμεις μας, στη διαμόρφωση ενός αναρχικού λόγου που αξιώνει, υπό την αίρεση των διαφόρων οντολογικών παραδοχών των φορέων του, την όσο το δυνατόν πιο γόνιμη περιγραφή και ερμηνεία, αποφεύγοντας να συγκροτήσει μια άκαμπτη θεολογία· αντίθετα, από τη δική μας πλευρά ως αναρχικοί, θεωρούμε πως η λεπίδα της κριτικής ακονίζεται καλύτερα όταν ακονίζεται πάνω στο σώμα του ίδιου του αναρχικού λόγου.
Υπό αυτή την έννοια, λοιπόν, θεωρούμε πως ένα μέρος της μαρξικής θεωρίας και κάποια τμήματα μεταγενέστερων μαρξιστικών επεξεργασιών είναι σε θέση να παράσχουν εργαλεία που ο αναρχικός λόγος μπορεί να αξιοποιήσει για τη γονιμότερη περιγραφή και παρέμβαση στον κόσμο, αποφεύγοντας, παράλληλα, τη μεταμόρφωσή του σε ένα θεωρητικό σώμα που θα διέπεται από τον αυταρχισμό πολλών εκδοχών του μαρξισμού. Φυσικά, αυτή η υιοθέτηση σχημάτων που δεν απολήγουν απευθείας από την αναρχική ιστορική παράδοση δεν είναι μια πρωτότυπη εισήγηση· ιδιαίτερα στην παράδοση του εν Ελλάδι αναρχικού χώρου, τέτοια σχήματα έχουν χρησιμοποιηθεί σε πολλαπλές περιστάσεις και έχουν, με την πάροδο των ετών, αποδελτιωθεί ως οργανικά τμήματα του αναρχικού λόγου. Πιθανολογούμε πως σε κανέναν/καμία αναγνώστη/τρια δεν προκαλεί αμηχανία η αναφορά στους αλτουσεριανούς ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους ή στην φραγκφουρτιανή κριτική της πολιτιστικής βιομηχανίας, για να αναφέρουμε μόνο δύο παραδείγματα.
Αυτή η παρατήρηση μας φέρνει στο δεύτερο, το μικροεπίπεδο της στοχοθέτησής μας. Η παρούσα μετάφραση αποσκοπεί αφενός να αναδείξει την καταγωγή των σχημάτων αυτών και να φωτίσει το πλαίσιο λόγου εντός του οποίου αναπτύχθηκαν. Αφετέρου, και αυτό είναι, κατά την άποψή μας το ουσιαστικότερο, επιχειρεί να θέσει θεωρητικά ζητήματα που σχετίζονται με την υιοθέτηση τέτοιου είδους σχημάτων και να διατυπώσει ένα σχετικό πρόβλημα που αφορά στην ευρύτερη αναρχική θεωρία. Η κατανόηση του θεωρητικού πλαισίου εντός του οποίου οι διάφοροι μαρξιστές στοχαστές εισηγήθηκαν τα σχήματα που παρουσιάζονται, θεωρούμε πως θα πρέπει να εγείρει προβληματισμούς συμβατότητας και να οδηγήσει σε ανάπτυξη εκλεπτυσμένων και αυστηρών, ως προς την αναλυτική συνεκτικότητα του εγχειρήματος, γνωμόνων που σχετίζονται με τις παραδοχές των αναρχικών για τη φύση του κοινωνικού κόσμου, μια αναρχική οντολογία εν ολίγοις, αλλά και με τις προκείμενες της πολιτικής φιλοσοφίας του αναρχισμού (για παράδειγμα, τι είναι ο άνθρωπος, πώς εντάσσεται στον κοινωνικό χώρο, το εάν πράγματι εντοπίζεται η ανθρωπολογική μεροληψία του ρουσωϊκού και του λοκιανού υποδείγματος στον κλασσικό αναρχισμό, όπως ισχυρίζονται διάφοροι θεωρητικοί του μετα-αναρχισμού, του εξεγερσιακού και του ατομικιστικού αναρχισμού) και των γνωσιολογικών του προσεγγίσεων (το αν, για παράδειγμα, κανείς υιοθετεί μια αντικειμενιστική ή κονστρουκτιβιστική προσέγγιση της γνώσης του κόσμου). Με λίγα λόγια, επιχειρούμε να ενεργοποιήσουμε ένα στοχασμό σχετικό με το αν και σε ποιο βαθμό μπορούμε, ως αναρχικοί, να υιοθετήσουμε σχήματα που προέρχονται από τον μαρξισμό, καθώς και [σχετικό] με τους τρόπους που οφείλουμε να αναδείξουμε ώστε να ελέγχουμε κάθε φορά ότι αυτά δε συγκρούονται με τον τρόπο με τον οποίο εισηγούμαστε ότι επιλέγουμε να κατανοούμε την κοινωνία της οποίας είμαστε μέρη.
Υπό το φως των παραπάνω, θεωρήσαμε πως η ενότητα Η αποτυχία του μαρξισμού προσφέρεται προς αυτόνομη μετάφραση, καθώς, αφενός, το κείμενο αρθρώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στη χρονολογική διαδοχή των διαφόρων θεωριών, προσφέρει μια εισαγωγή στις διάφορες πτυχές της μαρξιστικής κοινωνικής θεωρίας, εντοπίζει εύστοχα, κατά τη γνώμη μας, σημεία κριτικής που δεν αναδεικνύονται συχνά από την αναρχική κριτική (και, υπό αυτή την έννοια, συνεισφέρει εμπλουτίζοντας την κριτική στο μαρξικό και μαρξιστικό εγχείρημα) και, αφετέρου, λειτουργεί ως εισαγωγικό βήμα για τη ανασκόπηση και κριτική του κλασσικού αναρχισμού, που ακολουθεί, προκειμένου να διατυπωθεί, εν τέλει, η πρόταση για την αξιοποίηση σημείων της μεταδομιστικής κοινωνικής θεωρίας από τον αναρχισμό· μια πρόταση που θεωρούμε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, με τα πλεονεκτήματα και τις ενδεχόμενες αδυναμίες της. Έτσι, ο προβληματισμός που επιχειρούμε να διατυπώσουμε σχετικά με την υιοθέτηση διαφόρων σχημάτων του μαρξισμού βρίσκει τη θέση του στην παρούσα έκδοση, ώστε να έχουμε όλο το χώρο, στην τελική έκδοση του βιβλίου, να πραγματευτούμε τη συγκριτική προσέγγιση αναρχισμού και μεταδομισμού. Φυσικά, αν χρειαστεί ή αν το κρίνουμε σκόπιμο, θα επανέλθουμε στον προβληματισμό αυτής της έκδοσης και στην επόμενη. Αυτό το προλογικό σημείωμα είναι, άλλωστε, μόνο η εκδήλωση της πρόθεσής μας να ασχοληθούμε περαιτέρω με το συγκεκριμένο ζήτημα, αλλά και μια απόπειρα να εγκαινιάσουμε έναν ανοιχτό διάλογο που θα περιλαμβάνει οποιονδήποτε σύντροφο/ισσα συμμερίζεται τους προβληματισμούς μας και θα ήθελε να συνεισφέρει. Από την πλευρά μας, θα επανέλθουμε.
ii. Δυο λόγια για το βιβλίο
Το βιβλίο του Todd May The political philosophy of poststructuralist anarchism εκδόθηκε το 1994 και αποτελεί μία από τις συνεκτικότερες παρουσιάσεις του θεωρητικού πλαισίου του μεταδομιστικού αναρχισμού [2] (ή μετα-αναρχισμού). Ο τελευταίος, αξιοποιεί τη θεωρητική συνεισφορά κυρίως δύο μεταδομιστών, των Foucault και Deleuze, για τον εμπλουτισμό της αναρχικής κριτικής στην κυριαρχία, αναδεικνύοντας περαιτέρω πεδία εντοπισμού σχέσεων εξουσίας, πέρα από την οικονομία και την πολιτική και μεταφέροντας την αναρχική οπτική από την εικόνα του συστήματος με καρδιά (το κοινοβούλιο και την κυβέρνηση) σε ένα σχεδιάγραμμα πλεγμάτων εξουσίας που αναφύονται, απλώνονται και αναπαράγονται στο σύνολο του κοινωνικού χώρου. Όπως θα γίνει περισσότερο σαφές με την τελική έκδοση του βιβλίου, ένας σημαντικός αριθμός παραδοχών του μεταδομιστικού αναρχισμού ενυπάρχει στην πολιτική σκέψη των εξεγερσιακών αναρχικών, καθώς και σε εκείνο το πλαίσιο λόγου που στον ελλαδικό χώρο ονομάστηκε αναρχικός μηδενισμός, χωρίς να θεωρούμε a priori εμπρόθετο αυτό το γεγονός.
Στην ενότητα που παρουσιάζεται εδώ, Η αποτυχία του μαρξισμού, το νήμα που διατρέχει το κείμενο είναι το θεωρητικό ζήτημα που ανέκυψε από την αδυναμία/απροθυμία της εργατικής τάξης να ανταποκριθεί στον ιστορικό ρόλο που της είχε αποδώσει ο Marx · το ίδιο νήμα που οδήγησε πολλούς από τους θεωρητικούς που παρουσιάζει ο May, να επιχειρήσουν την επικαιροποίηση ή τη διεύρυνση της μαρξικής θεωρίας, προκειμένου να ερμηνεύσουν αυτήν την αποτυχία του μαρξισμού. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο οι εκπρόσωποι της Κριτικής Θεωρίας διεύρυναν την οπτική του μαρξισμού, αναζητώντας τις αιτίες της αποτυχίας στην πολιτισμική σφαίρα · αυτός ήταν και ο λόγος που ο Althusser περιέγραψε τις τελετουργικές πρακτικές εμπέδωσης της υποκειμενικότητας στην αστική κοινωνία.
Από την πλευρά μας, ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα και για αυτή την πτυχή του κειμένου, εφόσον αφορά άμεσα και την αναρχική θεωρία, παράδοση και πρακτική και ελπίζουμε πως, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, θα επανέλθουμε στη συγκεκριμένη θεματική, με κεντρικό άξονα μια κριτική προσέγγιση όχι μόνο του μεσσιανικού χαρακτήρα της μαρξικής αντίληψης για το προλεταριάτο, αλλά και της ίδια της έννοιας του συλλογικού επαναστατικού υποκειμένου, όπως αυτή θεματοποιείται στη μαρξι(στι)κή και αναρχική σκέψη.
Negative Reviews
εργαστήριο για τη μελέτη της ανατομίας της μηχανής
Σημειώσεις:
1. Ο Todd May είναι καθηγητής του Clamson University των ΗΠΑ. Το ενδιαφέρον του εστιάζεται στο γνωστικό πεδίο της πολιτικής φιλοσοφίας. Η κύρια μέριμνά του αφορά τον αναρχισμό, το μεταδομισμό και τη σύνθεση των δύο.
2. Άλλος εκπρόσωπος του μεταδομιστικού αναρχισμού είναι ο Saul Newman, κείμενα του οποίου έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.
H έκδοση σε pdf: https://athens.indymedia.org/media/upload/2019/12/16/The_failure_of_marxism1_FKv8j8v.pd
Πηγή: athensindymedia
Leave a Reply