Walter Benjamin: “Η Εμπειρία”

Κείμενο του Μπένγιαμιν που γράφτηκε το 1913. Τη μετάφραση έκανε ο Σπύρος Δ από το αγγλικό κείμενο που βρίσκεται εδώ. Το κείμενο στα αγγλικά έχει δημοσιευτεί επίσης στο: selecting writings 1913-1926 (Volume 1).

Στον αγώνα μας για υπευθυνότητα, μαχόμαστε ενάντια σε κάποιον που είναι μασκαρεμένος. Η μάσκα της ενηλικίωσης αποκλείται «εμπειρία». Είναι ανέκφραστη, αδιαπέραστη και πάντοτε ίδια. Ο ενήλικας έχει ήδη πάντοτε βιώσει τα πάντα: τη νιότη, τα ιδανικά, τις ελπίδες, τη γυναίκα. Όλα ήταν μια ψευδαίσθηση. Συχνά αισθανόμαστε φοβισμένοι ή πικραμένοι. Ίσως να έχει δίκιο. Ποια μπορεί να είναι η απάντησή μας; Ακόμη δεν έχουμε βιώσει τίποτα.

Αλλά ας επιχειρήσουμε να βγάλουμε τη μάσκα. Τι έχει βιώσει αυτός ο ενήλικας; Τι θέλει να μας αποδείξει; Πάνω από όλα, αυτό: ότι και αυτός επίσης, αρνήθηκε να πιστέψει τους γονείς του, αλλά η ζωή τον δίδαξε πως είχαν δίκιο. Λέγοντας αυτό, χαμογελάει με μια ανωτερότητα: αυτό το ίδιο θα συμβεί και σε μας. Επιπλέον υποτιμά τα χρόνια που θα ζήσουμε, ανάγοντάς τα σε μια εποχή φάρσας της γλυκιάς νιότης, της παιδικής έκστασης, πριν τη μακρά νηφαλιότητα της σοβαρής ζωής. Συνεπώς είναι καλοπροαίρετος, θέλει να διαφωτίσει. Γνωρίζουμε κι άλλους παιδαγωγούς, στων οποίων τη σκληρότητα δε θα υποκύπταμε στα σύντομα χρόνια της νιότης μας· σοβαρόι και βλοσυροί, θέλουν να μας σπρώξουν αμέσως στην αγγαρεία της ζωής. Η συμπεριφορά και των δύο θέλει να υποτιμίσει και να καταστρέψει τα χρόνια μας. Όλο και περισσότερο μας επιτίθενται με το συναίσθημα πως η νιότη μας δεν είναι παρά μια σύντομη νύχτα (γεμίστε τη με έκσταση!)· θα την ακολουθήσει η μεγάλη «εμπειρία», τα χρόνια του συμβιβασμού, η υποβάθμιση των ιδεών, και η έλλειψη ενέργειας. Αυτή είναι η ζωή. Αυτό μας λένε οι ενήλικες, και αυτό είναι που έχουν βιώσει.

Ναι, αυτή είναι η εμπειρία τους, αυτό το ένα πράγμα, ποτέ τίποτα διαφορετικό: η ανουσιότητα της ζωής. Η σκληρότητά της. Μας προέτρεψαν ποτέ σε κάτι σπουδαίο ή καινούριο ή προοδευτικό; Ω, όχι, ακριβώς επειδή αυτά είναι πράγματα που δε μπορούν να γίνουν εμπειρία. Όλο το νόημα – η αλήθεια, το καλό, το όμορφο – βρίσκεται μέσα στον εαυτό του. Τότε, τι εκφράζει η εμπειρία; Και εδώ βρίσκεται το μυστικό: επειδή ποτέ δε σηκώνει το βλέμμα του προς το σπουδαίο και το ουσιώδες, ο Φιλισταίος δέχεται την εμπειρία ως ευαγγέλιο. Συνιστά γι’αυτόν ένα μύνημα σχετικά με τη συνήθεια της ζωής. Αλλά ποτέ δεν έχει αντιληφθεί ότι υπάρχει και κάτι άλλο πέρα από την εμπειρία, ότι υπάρχουν αξίες – οι οποίες δεν μπορούν να βιωθούν – τις οποίες υπηρετούμε.

Γιατί για τον Φιλισταίο η ζωή δεν έχει νόημα ή παρηγοριά; Επειδή γνωρίζει μόνο την εμπειρία και τίποτα άλλο. Επειδή ο ίδιος είναι δυστυχής και χωρίς πνεύμα. Και επειδή δεν έχει μια εσωτερική σχέση με με τίποτα άλλο πέρα από το σύνηθες, και το πάντα-ήδη-ξεπερασμένο.

Εμείς, ωστόσο, γνωρίζουμε κάτι διαφορετικό, το οποίο δε μπορεί ούτε να μας το προσφέρει, ούτε να μας το στερήσει η εμπειρία: ότι υπάρχει αλήθεια, ακόμη και αν όλες οι προηγούμενες σκέψεις ήταν λάθος. Ή αλλιώς: ότι η πίστη πρέπει να διατηρηθεί, ακόμη και εάν δεν το έχει κάνει κανείς αυτό έως τώρα. Κάτι τέτοιο δε μπορεί να μας στερηθεί από την εμπειρία. Αν και –οι γηραιότεροί μας, με τις κουρασμένες τους κινήσεις και την ανώτερη απελπισία, είναι σωστοί για ένα πράγμα – αυτό συγκεκριμένα είναι πως ότι θα βιώσουμε θα είναι θλιβερό και πως μόνο σε αυτό που δε μπορεί να βιωθεί, μπορεί να βρεθεί το κουράγιο, η ελπίδα και το νόημα; Τότε το πνεύμα θα ήταν ελέυθερο. Αλλά ξανά και ξανά η ζωή θα το έσερνε κάτω, επειδή η ζωή, το σύνολο των εμπειριών, θα ήταν απαρηγόρητη.

Ωστόσο, εμείς πλέον δεν καταλαβαίνουμε τέτοιου είδους ερωτήσεις. Ηγούμαστε ακόμα της ζωής εκείνων που δεν είναι οικείοι με το πνεύμα; Των οποίων το νοθρό εγώ σφυροκοπάται από τη ζωή, όπως τα βράχια από τα κύματα; Όχι. Καθεμία από τις εμπειρίες μας έχει το περιεχόμενό της. Εμείς οι ίδιοι τις επενδύουμε με περιεχόμενο μέσω του πνεύματός μας – αυτός που δε σκέφτεται, ικανοποιείται με το λάθος. «Δε θα βρεις ποτέ την αλήθεια!» κραυγάζει στον ερευνητή. «Αυτή είναι η εμπειρία μου». Ωστόσο, για τον ερευνητή τo λάθος συνιστά μόνο βοήθεια για την αλήθεια (Spinoza). Μόνο για τον άμυαλο η εμπειρία στερείται νοήματος και πνεύματος. Για αυτόν που μοχθεί, η εμπειρία μπορεί να είναι επίπονη, αλλά σχεδόν ποτέ δε θα τον οδηγήσει στην απελπισία.

Σε καμία περίπτωση, δε θα τα παρατήσει ανόητα και δε θα επιτρέψει στον εαυτό του να αναισθητοποιηθεί από το ρυθμό του Φιλισταίου. Γιατί ο Φιλισταίος, όπως θα έχετε προσέξει, χαίρεται μόνο με κάθε καινούρια έλλειψη νοήματος. Παραμένει στο σωστό. Καθησυχάζει τον εαυτό του: το πνεύμα δεν υπάρχει στ’αλήθεια. Ακόμα κανείς δεν απαιτεί δριμύτερη υποταγή ή σπουδαιότερο «δέος» μπροστά στο «πνεύμα». Διότι εάν γινόταν κριτικός, τότε θα έπρεπε επίσης να δημιουργήσει. Αυτό δε μπορεί να το κάνει. Ακόμη και η εμπειρία του πνεύματος, την οποία υφίσταται παρά τη θέλησή του, γίνεται γι’αυτόν μη πνευματική.

Πες του

Πως όταν θα γίνει άντρας

Θα λατρέψει τα όνειρα της νιότης του¹

Τίποτα δε μισεί περισσότερο ο Φιλισταίος από «τα όνειρα της νιότης». Και τον περισσότερο καιρό, οι συναισθηματισμοί λειτουργούν ως προστατευτικό κάλυμα του μίσους του. Γιατί αυτό που του εμφανίστηκε στα όνειρά του ήταν η φωνή του πνεύματος, που για μια φορά τον φωνάζει, όπως κάνει πάντα. Είναι λόγω αυτού το ότι η νιότη πάντοτε τον θυμίζει, αιώνια και δυσοίωνα. Γι΄αυτό το λόγο είναι ανταγωνιστικός απέναντι στη νεότητα. Λέει στους νέους για αυτή την άσχημη, ακατανίκητη εμπειρία και τους διδάσκει να γελούν με τον εαυτό τους. Ειδικά αφού «το να βιώνεις» χωρίς πνεύμα είναι άνετο, εάν δε λυτρώνει.

Και πάλι: γνωρίζουμε μια διαφορετική εμπειρία. Μπορεί να είναι εχθρική προς το πνεύμα και καταστροφική προς πολλά ανθισμένα όνειρα. Όπως και να ‘χει είναι η πιο όμορφη, η πιο ανέγγιχτη, η πιο άμεση επειδή ποτέ δε μπορεί να στερείται πνεύματος όσο παραμένουμε νέοι. Όπως λέει ο Ζαρατούστρα, το άτομο μπορεί να έχει εμπειρία του εαυτού του μόνο στο τέλος της περιπλάνησής του. Ο Φιλισταίος έχει τη δική του «εμπειρία»· είναι η αέναη έλλειψη πνεύματος. Ο νέος θα βιώσει το πνεύμα, και όσο πιο ξεκούραστα φτάσει στη σπουδαιότητα, τόσο περισσότερο θα συναντά το πνεύμα παντού στις περιπλανήσεις του και σε κάθε άτομο. Όταν θα γίνει άντρας, η νιότη θα είναι ευγενική. Ο Φιλισταίος είναι στενόμυαλος.

Γράφτηκε το 1913, και δημοσιεύτηκε με ψευδώνυμο στο Der Anfang, 1913-1914.

Πηγή: Shades Magazine